Το 1817 ο John Keats σε ηλικία 21 ετών, στο ποίημα του με τίτλο: «Αντικρίζοντας τα Ελγίνεια μάρμαρα», εκφράζει τα ανάμικτα συναισθήματα θαυμασμού για τα γλυπτά και τους δημιουργούς και αποτροπιασμό για τις βέβηλες πράξεις του συμπατριώτη του λόρδου Έλγιν.

Ο λόρδος George Nathaniel Curzon σ’ ένα γράμμα προς τον εκδότη του Fortnightly Review προτείνει την επιστροφή ενός μέρους των γλυπτών του Παρθενώνα και της Καρυάτιδας: «Σαν Άγγλος θα προτιμούσα αυτό να γίνει αυθόρμητα χωρίς υστεροβουλία και χωρίς διαπραγματεύσεις ώστε να θεωρηθεί ένα πραγματικό δώρο».

Υποστήριξε δε ότι στην Ακρόπολη οι φύλακες είναι ευγενικοί και πολυάριθμοι και ότι κάτω από το άγρυπνο βλέμμα τους η Καρυάτιδα θα είναι ασφαλής με τις άλλες πέντε αδερφές της. Ο ίδιος παρομοίασε την Καρυάτιδα, στην αίθουσα του Βρετανικού Μουσείου, σαν τη Νιόβη που θρηνεί τη λίθινη μοναξιά της. (Πηγή: Christopher Hitchens 138)

Σε μια δημοσίευση του περιοδικού “The Nineteenth Century” του φιλόσοφου – ιστορικού και αρθρογράφου FREDERIK HARRISON το 1980 με τίτλο: «Give back the Elgin Marbles» αναφέρθηκε ότι: «…οι σπουδαστές της τέχνης από όλο τον κόσμο θα ωφελούνταν αφάνταστα αν έβλεπαν συγκεντρωμένο τον διάκοσμο του Παρθενώνα… Τα μάρμαρα του Παρθενώνα είναι χίλιες φορές πιο πολύτιμα για τον ελληνικό λαό και πιο σημαντικά από όσο θα μπορούσαν ποτέ να είναι για τον αγγλικό λαό που απλώς τα αγόρασε. (Πηγή: Ευγενία Κεφαλληναίου – εκδόσεις «ΟΛΚΟΣ» σελ. 111)

Ο Roger Casenent ενώ βρισκόταν σε μια αποστολή στο Kονγκό σε ένα ποίημα του όπου ξεχειλίζει το συναίσθημα λέει: «…Δώστε πίσω τα μάρμαρα, αφήστε τα να αγρυπνούν εκεί όπου η τέχνη στέκει άγρυπνη πάνω από τον τάφο του Φειδία…». (Πηγή: Christopher Hitchens 138-140)

Ο Thomas Hardy σε ένα ποίημα του το 1905 παρουσιάζει τα αγάλματα να μιλούν μεταξύ τους: «Ω! Τι θλίψη εμείς οι θεοί που πουληθήκαμε για το χρυσάφι των Βορείων και βρεθήκαμε σε τούτη την ανήλιαγη αίθουσα όπου του ήλιου το φως αρνείται νάρθη και η γλυκιά αυγή φτάνει παγωμένη…».

Το 1924 ο νεαρός Harold Nicholson, υπάλληλος του Foreign Office ειδικευμένος στα ελληνικά θέματα, πρότεινε στις 19 Απριλίου 1924, που συμπληρώνονταν 100 χρόνια από το θάνατο του λόρδου Μπάιρον στο Μεσολόγγι, να αναλάβει η κυβέρνηση κάποια πρωτοβουλία για να γιορτάσει με ένα άγημα του βρετανικού στόλου στον κόλπο της Κορίνθου και να χαιρετήσει με κανονιοβολισμούς το Μεσολόγγι. Ενθαρρυμένος από το αντίκτυπο που είχε η πρόταση του αυτή σκέφθηκε ότι δινόταν και μία ευκαιρία να επανορθωθεί μία αδικία και με μία γενναιόδωρη χειρονομία να επιστραφεί η Καρυάτιδα στη θέση της όπου είχε τοποθετηθεί ένας πήλινος στύλος. Υποστήριξε δε ότι η παρουσία της στο Βρετανικό Μουσείο είναι λιγότερο γνωστή, ενώ η απουσία της στο Ερεχθείο είναι ολοφάνερη.

Ο μετέπειτα υπεύθυνος του υπουργείου Εξωτερικών για τις ελληνικές υποθέσεις Κ.W.L.Knight, αφού έλαβε υπόψη του τις εξαιρετικές σχέσεις της Βρετανίας με την Ελλάδα και ότι τα περισσότερα γράμματα προς τους Times σχετικά με τα Ακροπόλεια γλυπτά ήταν υπέρ της επιστροφής τους, κατέληγε στο υπόμνημα του: «Για να είναι το δώρο ολοκληρωμένο και απόλυτα αποδεκτό θα πρέπει να περιλαμβάνει εκτός από τα μάρμαρα του Παρθενώνα, την Καρυάτιδα και τον Κίονα του Ερεχθείου και ότι δεν πρέπει να χαθεί η ευκαιρία από τη Βρετανία να θεωρηθεί η επιστροφή σαν πράξη γενναιόδωρη». (Πηγές: Ευγενία Κεφαλληναίου – εκδόσεις «ΟΛΚΟΣ» 84-85).

Το 1940 – 41 μετά την πτώση της Γαλλίας και ενώ η Αγγλία με την Ελλάδα είχαν απομείνει τα μόνα έθνη που αντιστέκονταν στο φασισμό του Χίτλερ, το υπουργείο Εξωτερικών της Αγγλίας ετοίμασε ένα προσχέδιο για την επιστροφή των μαρμάρων αλλά μετά την λήξη του πολέμου ξεχάστηκε.

Στις 23/01/1941 η βουλευτής των συντηρητικών Thelma Calazet, που πρότεινε την επιστροφή των μαρμάρων, έλαβε μία μάλλον καταφατική απάντηση με τον όρο ότι η Ελλάδα θα πρέπει να χτίσει ένα ειδικό μουσείο μόνο για τα μάρμαρα του Παρθενώνα.

Ο W. Miller (Άγγλος ιστορικός) έγραψε: «Οι κλεμμένοι θησαυροί περιμένουν την επιστροφή τους στην Ελλάδα».

Ο George Gale έγραψε στην Daily Express στις 09/03/1983 τα εξής: «Όσο καιρό τα μάρμαρα του Παρθενώνα θα βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο θα αποτελούν Μνημείο της Αρχαίας Ελλάδας και στοιχεία απληστίας, αρπακτικότητας και βανδαλισμού της σύγχρονης Βρετανίας».

Στις 1/1/1983 δημοσιεύθηκε στο «The Spectator» το άρθρο του Christopher Hitchens: «Δώστε πίσω στους Έλληνες τα μαρμαρά τους».

Αυτό σε σχέση και με την επίσημη αίτηση της ελληνικής κυβέρνησης για την επιστροφή των μαρμάρων, με υπουργό Πολιτισμού την ηθοποιό Μελίνα Μερκούρη, έγινε αιτία να αναθερμανθεί για μία ακόμη φορά το όλο θέμα. Το 1988 από τις εκδόσεις «Νέα Σύνορα» κυκλοφορεί από τον ίδιο συγγραφέα το βιβλίο «Τα Ελγίνεια Μάρμαρα» «The Elgin Marbles» σε δύο γλώσσες, ελληνικά και αγγλικά.

Διαβάζοντας το βιβλίο του Christopher Hitchens συμπέρανα ότι ο συγγραφέας κρίνοντας αντικειμενικά όλα τα στοιχεία, τις αντιδράσεις, αλλά και τα επιχειρήματα που συνηγορούν για την παραμονή των έργων στο Βρετανικό Μουσείο, τάσσεται υπέρ της επιστροφής εφόσον αποπερατωθεί και το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, που προορίζεται να είναι έτοιμο το 2004 για να στεγάσει τα μάρμαρα.

Το 1999 κυκλοφορεί σε τρίτη αναθεωρημένη έκδοση το βιβλίο του ιστορικού William St. Clair στην ελληνική γλώσσα από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα με τίτλο: «Ο λόρδος Έλγιν και τα μάρμαρα».

Οι παραπάνω Βρετανοί συγγραφείς Christopher Hitchens και William St. Clair στα βιβλία τους συγκεντρώνουν ένα πλούσιο υλικό σχετικό με το τι συνέβη, τι ειπώθηκε και τι γράφτηκε από την εποχή της λεηλασίας των γλυπτών από τον ‘Ελγιν μέχρι τις μέρες μας. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται από τους δύο συγγραφείς για τον «καθαρισμό» των μαρμάρων μετά την εντολή του έμπορου έργων τέχνης λόρδου Ντουβίν. Παρουσιάζοντας επίσημα έγγραφα του Μουσείου περιγράφουν με κάθε λεπτομέρεια τι συνέβη το 1938 στα υπόγεια του Βρετανικού Μουσείου.

Για το θέμα αυτό καταθέτω και την προσωπική μου άποψη από την επίσκεψη μου στο Μουσείο για δεύτερη φορά τον Ιούλιο του 2002. Παρατήρησα με πολύ μεγάλη προσοχή τις επιφάνειες της ζωφόρου και των μετωπών. Διέκρινα τη διαφορά από πλάκα σε πλάκα και από ένα σημείο σε ένα άλλο σημείο της ίδιας πλάκας. Τα συμπεράσματα μου είναι ότι άλλα γλυπτά τρίφτηκαν πολύ, άλλα πιο λίγο και άλλα καθόλου. Τα σημεία που εξέχουν και παρουσιάζουν μια σχετική ομαλότητα όπου ήταν και πιο εύκολη η χρήση της μεταλλικής βούρτσας διακρίνει κανείς ότι εκεί έχουν περισσότερη λευκότητα και φαντάζουν σαν ξεπλυμένα μάρμαρα σε σχέση με τα σημεία που είναι οι εσοχές και υπήρχε μεγαλύτερη δυσκολία. Πάντως, περισσότερη λευκότητα από την τριβή παρουσιάζουν οι μετώπες όπου οι επιφάνειες είναι πιο ομαλές σε σχέση με τις πλάκες της ζωφόρου όπου υπάρχουν πολλές πτυχώσεις των ενδυμάτων.

Παρατήρησα επίσης ότι υπάρχουν ξεφλουδίσματα σε σχήμα κύκλου και σε ορισμένα σημεία πολλές οπές μαζεμένες μικρής διαμέτρου σαν φωλιές μυρμηγκιών.

Τα ξεφλουδίσματα θεωρώ ότι προκλήθηκαν από την τριβή που προκάλεσε η υπερθέρμανση στα ήδη καταπονημένα μάρμαρα, ενώ οι οπές μικρής διαμέτρου πιθανόν από την χρήση οξέων.

Μόλις επέστρεψα στην Ελλάδα” επισκέφτηκα το Μουσείο της Ακρόπολης όπου φυλάσσονται τα υπόλοιπα διασωθέντα γλυπτά του Παρθενώνα. Σίγουρα υπάρχει διαφορά στις επιφάνειες και η έντονη λευκότητα δεν υπάρχει πουθενά. Δυστυχώς, για να μελετήσει κανείς τα γλυπτά και να μπορεί να έχει μία ολοκληρωμένη εικόνα πρέπει ταυτόχρονα να επισκέπτεται και τα δύο μουσεία.

Από βρετανικής πλευράς οι αντιδράσεις δε σταμάτησαν ποτέ και συνεχίζονται μέχρι σήμερα από πολιτικούς, από ανθρώπους του πνεύματος και της τέχνης, και δεν περιορίζονται μόνο στην καταδίκη του ‘Ελγιν για τις αποτρόπαιες πράξεις του. Εξελίσσονται σε καταγγελίες κατά των υπευθύνων του Βρετανικού Μουσείου για την κακή συντήρηση, για τη διοργάνωση δεξιώσεων στην αίθουσα που εκτίθενται τα γλυπτά και γενικώς για τα χαλαρά μέτρα φύλαξης. Μετατρέπονται σε προτάσεις και σε πρωτοβουλίες για εκστρατεία με σκοπό την επιστροφή των γλυπτών που αποτελεί πλέον την απαίτηση όλου του πολιτισμένου κόσμου και της πλειοψηφίας των βρετανών πολιτών.

Ε.Φ.