Ο Παρθενώνας είναι το σημαντικότερο μνημείο της αρχαιότητας και αποτελεί την αποκορύφωση της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής και αρχιτεκτονικής. Αυτό το αρχιτεκτονικό και καλλιτεχνικό θαύμα του 5ου αι. π.Χ. είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας εξέλιξης του δωρικού ρυθμού και της επί αιώνων προσπάθειας του ελληνικού έθνους να φτάσει σ’ αυτό το ύψιστο σημείο τέχνης και πολιτισμού.
Σαράντα χρόνια μετά την μάχη του Μαραθώνα και τριάντα χρόνια από την καταστροφή που επέφεραν οι Πέρσες στον Αρχαίο Νεώ, ο Περικλής επινόησε ένα μεγαλόπνοο πρόγραμμα για την οικοδόμηση της Ακρόπολης. Αφού κατόρθωσε να εξασφαλίσει μακροχρόνια ανακωχή με τους Πέρσες έπεισε τις συμμαχικές πόλεις ότι έπρεπε να κτιστεί ένας νέος μεγαλοπρεπής ναός αφιερωμένος στην θεά Αθηνά.
Επέλεξε τους πιο ικανούς αρχιτέκτονες της εποχής εκείνης, Ικτίνο και Καλλικράτη, που όπως αποδεικνύεται μετά από 2500 χρόνια είναι οι κορυφαίοι αρχιτέκτονες όλων των εποχών. Ο Φειδίας αυτός ο φωτισμένος γλύπτης, ο μεγάλος δημιουργός ήταν ο στενός συνεργάτης του Περικλή, ο καλλιτεχνικός του σύμβουλος και ο ανώτατος επόπτης όλων των εργασιών. O Παρθενώνας άρχισε να κτίζεται το 447 π.Χ. Το κτίριο αποπερατώθηκε το 438 π.Χ., σε εννέα μόλις χρόνια, ενώ η φιλοτέχνηση των γλυπτών το 432 π.Χ., δηλαδή σε άλλα έξι χρόνια.
Όλοι οι μελετητές, ερευνητές, ιστορικοί, τεχνικοί που ασχολήθηκαν με την κατασκευή του μνημείου, εκφράστηκαν με θαυμασμό που σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα και με τα πρωτόγονα μέσα της εποχής εκείνης κτίστηκε ο Παρθενώνας. Ο Μανόλης Κορρές αναφέρει ότι «ένα παρόμοιο κτίριο με τα μεταφορικά και ανυψωτικά μέσα και με την σύγχρονη τεχνολογία της εποχής μας θα απαιτούσε σήμερα διπλάσιο χρόνο για να κτιστεί. Θα ήταν δε πολύ δύσκολο να πει κανείς ότι θα είχαν επιτευχθεί αυτές οι φανταστικές λεπτομέρειες, η αρχιτεκτονική τελειότητα και η κατασκευαστική ακρίβεια».
Στον Παρθενώνα για πρώτη φορά συμπεριελήφθησαν και στοιχεία του Ιωνικού ρυθμού τα οποία εναρμονίστηκαν πλήρως με την λιτότητα του δωρικού ρυθμού, προσφέροντας στο μνημείο μια μοναδική χάρη και ελαστικότητα.
Οι αρχιτεκτονικές ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει ο Παρθενώνας με τις καμπυλότητες, τις εκλεπτύνσεις, τις εντάσεις και τις κλίσεις, έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης πολλών μελετητών από όλο τον κόσμο και σε όλες τις εποχές. Η ανυπέρβλητη ομορφιά, η μεγαλοφυής καλλιτεχνική σύλληψη και οι πλούσιες συμβολικές αξίες που εκπέμπει το μνημείο αυτό, είναι τα στοιχεία που προκάλεσαν το ενδιαφέρον πολλών περιηγητών και που ακόμα και σήμερα προκαλούν το δέος και το θαυμασμό όλων όσων επισκέπτονται καθημερινά το μνημείο.
Όλα τα γλυπτά του Παρθενώνα σμιλεύτηκαν σε Πεντελικό μάρμαρο. Εργάστηκαν περίπου πενήντα Έλληνες γλύπτες, υπό την φωτεινή καθοδήγηση του Φειδία. Οι πιο ικανοί, γνωστοί και από άλλα έργα τους, ο Μύρων, ο Καλλίμαχος, ο Αλκαμένης, ο Κριτίων, ο Κρησίλας, ο Αγοράκριτος, ο Κολώτης και άλλοι άξιοι καλλιτέχνες. Δυστυχώς αυτά τα γλυπτικά αριστουργήματα των καλλιτεχνικών της ελληνικής αρχαιότητας, που λάμπρυναν τον παγκόσμιο πολιτισμό, υπέστησαν ανεπανόρθωτες καταστροφές σε διάφορες εποχές και από διάφορες αιτίες.
Περισσότερα: βλ. Εκδηλώσεις -> Ομιλίες – Διαλέξεις: «Τα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορική πορεία του Παρθενώνα».
ΣΠΟΝΔΥΛΟΙ
Σπόνδυλοι είναι τα τμήματα των δωρικών κιόνων που αποτελούν τον κορμό του κίονα πάνω στον οποίον επικάθεται το δωρικό κιονόκρανο το οποίο αποτελείται από το υποτραχήλιο, τον εχίνο και το επίκρανο.
Ο δωρικός κίων δεν έχει βάση. Αποτελείται από έναν αριθμό σπονδύλων οι οποίοι είναι κώλουροι κώνοι με μια ελάχιστη μείωση της πάνω έδρας από την κάτω έδρα. Ο σπόνδυλος με την μεγαλύτερη έδρα εδράζεται στον στυλοβάτη και ακολουθούν οι επόμενοι σπόνδυλοι οι οποίοι έχουν μικρότερη διάμετρο ανάλογα με τη θέση τους στον κορμό του κίονα.
Ο δωρικός κίων έχει μείωση και ένταση. Δηλαδή μειώνεται βαθμηδόν η διάμετρος του και στο 1/3 περίπου του ύψους παρουσιάζει ένα ανεπαίσθητο φούσκωμα, την ένταση.
Οι κίονες του Παρθενώνα έχουν 11 σπονδύλους και το δωρικό κιονόκρανο. Στο κέντρο του κάθε σπονδύλου υπάρχει μία υποδοχή όπου τοποθετείται ένας ξύλινος τάκος. Μια κώλουρη πυραμίδα 11Χ11 εκ. με ύψος 6 εκ. περίπου, τα λεγόμενα εμπόλια, που ήταν από ξύλο κυπαρισσιού. Στο κέντρο του κάθε εμπόλιου υπάρχει μια οπή όπου μπαίνει ένας ξύλινος πύρος. Μια κυλινδρική ρίγα με διάμετρο 3 εκ. και μήκος 12 εκ. Είναι ο λεγόμενος πόλος που ήταν από ξύλο κρανιάς.
Σκοπός του εμπολίου και των πόλων είναι η διατήρηση του κέντρου και να μην επιτρέπουν την διολίσθηση των σπονδύλων σε περιπτώσεις σεισμού. Είναι λάθος που πολλοί ομιλούν για το μολύβι που έβγαζαν οι Τούρκοι από τους κίονες του Παρθενώνα. Το μολύβι το έβγαζαν οι Τούρκοι από τους συνδέσμους της τοιχοποιίας και από άλλους συνδέσμους των αρχιτεκτονικών μελών του Παρθενώνα. Όχι από τους κίονες. Στην μελέτη του Αναστάσιου Ορλάνδου αναφέρεται: <<δεν παρατηρήθη μέχρι τούδε ίχνος μολύβδου εις τους κίονες του Παρθενώνα>>.
Η εφαρμογή μεταξύ των σπονδύλων είναι απόλυτη και δεν επιτρέπεται να εισχωρήσει ούτε η υγρασία. Μετά από 2.500 χρόνια από τότε που κτίστηκε ο Παρθενώνας σώζονται μέχρι σήμερα τα ξύλινα εμπόλια και οι πόλοι και φυλάσσονται στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης.
ΤΑ ΓΕΙΣΑ ΚΑΙ ΤΑ ΤΡΙΓΛΥΦΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ
Τα τρίγλυφα, εναλλάξ με τις μετώπες, αποτελούν μία συνεχή ζώνη που περιτρέχει τις τέσσερις πλευρές του Παρθενώνα, πάνω από τα επιστύλια και κάτω από τα προεξέχοντα γείσα με τις εντυπωσιακές σταγόνες. Φέρουν δύο κάθετες γλυφές στο κέντρο και δύο μισές στα άκρα. Εκτός από τη λιτή διακόσμηση που προσέφεραν στον Δωρικό θριγκό, είχαν τον ρόλο να συγκρατούν τις μετώπες, οι οποίες εισέρχονταν συρταρωτές στις πλευρικές υποδοχές τους.
Χαρακτηριστική είναι η αφήγηση του Βρετανού περιηγητή Έντουαρτ Ντανιέλ Κλάρκ που ήταν παρών στην λεηλασία των γλυπτών του Παρθενώνα από τον Έλγιν και περιγράφει την σκηνή απόσπασης μιας μετώπης: <<… είδαμε με θλίψη το κενό που δημιουργήθηκε από την αφαίρεση της μετώπης. Όλοι οι πρέσβεις της υφηλίου και όλοι οι ηγεμόνες, όσα μέσα και πλούτη και αν διαθέτουν, δεν θα μπορούσαν να αποκαταστήσουν αυτή τη ζημιά>>.
Ο δε Έντουαρτ Ντόνγουελ αναφέρει πως για την αφαίρεση των μετωπών, οι άνθρωποι του λόρδου Έλγιν, με βάρβαρο τρόπο ξήλωναν τα περίτεχνα γείσα, εκ των οποίων πολλά έπεφταν καταγής από ύψος δώδεκα μέτρων και στη συνέχεια ανέσυραν τις μετώπες από τις υποδοχές των τριγλύφων. <<… Δοκίμασα τη λύπη και την ταπείνωση να παραστώ, όταν ο Παρθενώνας γυμνώνονταν από τα λαμπρότερα γλυπτά. Στρέφαμε με αποτροπιασμό το πρόσωπό μας για να μην δούμε αυτές τις βέβηλες πράξεις που κατέστρεφαν ότι παρήγγειλε η υψηλή διάνοια του Περικλή και ότι εκτέλεσε η μεγαλοφυΐα του Φειδία…>>.
Για την αναστύλωση του κεντρικού τμήματος της Βόρειας περίστασης του Παρθενώνα, κατασκευάστηκαν τρία νέα τρίγλυφα και δύο νέα γείσα στα καλλιτεχνικά εργαστήρια μαρμάρου ΦΥΛΑΚΤΟΣ, στο Καβαλάρι Θεσσαλονίκης. Το τμήμα αυτό είχε καταρρεύσει το 1687 στον βομβαρδισμό της Ακρόπολης από τον Μοροζίνι. Στις αρχές του 1930 αναστηλώθηκε από τον Νίκο Μπαλάνο, και ενώ τότε θεωρήθηκε το έργο αυτό πολύ σημαντικό, σε μερικές δεκαετίες διαπιστώθηκε ότι όλη αυτή η επέμβαση ήταν καταστροφική για το μνημείο. Εκτός από τις παρατοποθετήσεις των αρχιτεκτονικών μελών και άλλες άστοχες επεμβάσεις που παρατηρήθηκαν, τα αρχαία μάρμαρα παρουσίασαν μεγάλες φθορές από την οξείδωση του σιδήρου που χρησιμοποιήθηκε για τους συνδέσμους, με αποτέλεσμα να καταστεί όλο το κεντρικό τμήμα της Βόρειας περίστασης του Παρθενώνα ετοιμόρροπο. Μετά από μελέτες του μηχανικού Κώστα Ζάμπα, αποφασίσθηκε από το Κ.Α.Σ. η αποξήλωση αυτού του τμήματος που περιλαμβάνει πέντε κίονες με τα επιστήλια, τα τρίγλυφα και τα γείσα. Το 2010, υπό την εποπτεία του αρχιτέκτονα Νίκου Τογανίδη, αποπερατώθηκαν οι εργασίες όπου τοποθετήθηκαν και τα τρία νέα τρίγλυφα και τα δύο γείσα.
